Kiến là loài côn trùng sống theo bầy đàn, có mức độ tổ chức xã hội cao. Thông thường, vết kiến cắn chỉ gây khó chịu nhẹ, tuy nhiên với một số loài kiến có độc, hậu quả có thể rất nghiêm trọng. Khi bị kiến cắn, đặc biệt là kiến lửa hoặc kiến độc, người bị cắn thường có cảm giác đau nhói, ngứa dữ dội, nóng rát tại chỗ. Nhiều người theo phản xạ đập, phủi mạnh hoặc chà xát khiến độc tố tiết ra nhiều hơn, làm tổn thương da nặng và tăng nguy cơ nhiễm trùng. Ở những cơ địa nhạy cảm, kiến cắn còn có thể dẫn đến phản vệ nguy kịch, đe dọa trực tiếp đến tính mạng nếu không được cấp cứu kịp thời.
Thực trạng nguy hiểm từ kiến cắn gây phản vệ
Một trường hợp điển hình gần đây là người phụ nữ 44 tuổi, ngụ xã Hỏa Lựu, thành phố Vị Thanh. Trong lúc hái rau sau vườn, bà bị kiến cắn và nhanh chóng xuất hiện triệu chứng ngứa toàn thân, da đỏ lan rộng. Người nhà dùng dầu gió để thoa nhưng chỉ sau khoảng 20 phút, bệnh nhân tím tái, ngất xỉu và sùi bọt mép. Khi được đưa đến Khoa Cấp cứu tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Hậu Giang, bệnh nhân đã trong tình trạng ngưng tim, ngưng thở. Bệnh viện lập tức kích hoạt báo động đỏ, tiến hành hồi sức tích cực. Sau gần một giờ cấp cứu, bệnh nhân có nhịp tim trở lại nhưng vẫn hôn mê sâu và được chuyển đến Khoa Hồi sức tích cực – Chống độc để tiếp tục điều trị.
Các bác sĩ xác định bệnh nhân bị phản vệ độ IV do côn trùng cắn, kèm theo tổn thương thận cấp và rối loạn đông máu. Sau khi tình trạng tạm ổn, người bệnh được chuyển lên tuyến trên để tiếp tục theo dõi. Hiện tại, bệnh nhân đã tỉnh, sinh hiệu ổn định nhưng vẫn cần hỗ trợ hô hấp và chăm sóc đặc biệt.
Nhiều ca nhiễm trùng, sốc nặng do kiến độc
Không chỉ phản vệ, kiến cắn còn có thể gây nhiễm trùng huyết nguy hiểm. Vào tháng 7/2024, một phụ nữ 57 tuổi tại huyện Châu Thành A, tỉnh Hậu Giang, trong lúc hái chôm chôm đã vô tình chạm vào ổ kiến lửa và bị cắn. Sau một ngày, bàn tay sưng đau dữ dội, sốt cao nhưng tự mua thuốc uống không thuyên giảm. Khi nhập viện, bệnh nhân trong tình trạng tụt huyết áp, sốc nhiễm trùng do viêm mô bào nặng. Sau nhiều ngày điều trị tích cực tại Khoa ICU, tình trạng mới dần ổn định.
Tại Tuyên Quang, một bệnh nhân nữ 46 tuổi cũng được đưa vào Khoa Hồi sức tích cực trong tình trạng nguy kịch sau khi bị kiến xoan đốt. Chỉ vài phút sau khi bị cắn, bệnh nhân xuất hiện hàng loạt triệu chứng nặng như vã mồ hôi, tím tái, ngất lịm, không đo được mạch và huyết áp. Nhờ được cấp cứu kịp thời, bệnh nhân đã qua cơn nguy hiểm và tiếp tục được theo dõi đặc biệt.
Cảnh báo từ bác sĩ chuyên khoa
Theo BS.CKII Nguyễn Văn Vũ, Trưởng Khoa Hồi sức tích cực – Chống độc: “Thời điểm giao mùa là lúc nhiều loài côn trùng có nọc độc như ong, kiến phát triển mạnh. Nọc độc của kiến chứa Alkaloid piperidine và một số protein có thể gây phản ứng độc tại chỗ hoặc phản vệ toàn thân ở người có cơ địa nhạy cảm. Mức độ nặng nhẹ phụ thuộc vào liều nọc độc và khả năng mẫn cảm của từng người. Phản vệ có thể xảy ra rất nhanh, từ vài giây đến vài giờ sau khi bị cắn và có thể tiến triển thẳng đến mức độ nguy kịch.”
Cách xử lý an toàn khi bị kiến cắn
Khi bị kiến cắn, điều quan trọng là giữ bình tĩnh. Không nên đập, chà xát hay phủi mạnh vì có thể làm kiến vỡ ra, khiến độc tố lan rộng. Với những loài kiến bám rất chắc như kiến lửa, chỉ giũ nhẹ thường không đủ để loại bỏ chúng, do đó nếu quần áo dính nhiều kiến, nên thay trang phục khác ngay.
Trước tiên, rửa sạch vùng da bị cắn bằng nước và xà phòng nhẹ để làm sạch và giảm nguy cơ nhiễm trùng. Sau đó theo dõi các biểu hiện của cơ thể. Nếu chỉ sưng nhẹ và đau tại chỗ, triệu chứng có thể tự hết sau vài giờ. Tuy nhiên, khi xuất hiện các dấu hiệu như nổi mề đay lan rộng, buồn nôn, tiêu chảy, khó thở, sưng họng, chóng mặt… cần nhanh chóng đến cơ sở y tế để được xử trí kịp thời.
Trong trường hợp vết cắn xuất hiện mụn nước hoặc mụn mủ sau khoảng một ngày, tuyệt đối không làm vỡ để tránh nhiễm trùng. Nếu mụn vô tình vỡ, cần vệ sinh sạch sẽ và theo dõi sát, khi có dấu hiệu bất thường phải đi khám ngay.
Những sai lầm cần tránh khi xử trí kiến cắn
Các bác sĩ khuyến cáo người dân không nên tự ý áp dụng các mẹo dân gian như thoa dầu gió, đá lạnh, giấm, kem đánh răng, nha đam, hành, tỏi… lên vết kiến cắn. Những cách này không những không làm giảm độc tố mà còn có thể khiến tình trạng viêm nhiễm nặng hơn, gây khó khăn cho việc chẩn đoán và điều trị, làm mất “thời gian vàng” cứu sống người bệnh.
Biện pháp phòng tránh kiến và côn trùng cắn
Kiến và côn trùng có rất nhiều loài với mức độ độc khác nhau. Việc phòng tránh đóng vai trò quan trọng, đặc biệt với người cao tuổi và người có hệ miễn dịch suy giảm.
- Khi ra ngoài nên mặc quần áo dài, đi giày kín, đeo kính bảo vệ để hạn chế côn trùng tiếp xúc với da.
- Tránh sử dụng mỹ phẩm có mùi hương mạnh dễ thu hút côn trùng.
- Khi làm việc ngoài vườn, đồng ruộng cần sử dụng đầy đủ đồ bảo hộ như áo dài tay, mũ, ủng, khẩu trang.
- Hạn chế ngồi lâu dưới ánh đèn sáng vào ban đêm, đóng kín cửa và sử dụng lưới chống côn trùng.
- Giữ gìn vệ sinh môi trường sống, phát quang bụi rậm xung quanh nhà.
- Có thể trồng các loại cây có tác dụng xua đuổi côn trùng như chanh, bạc hà, húng quế, hương thảo.
Kiến cắn không chỉ gây tổn thương ngoài da mà còn tiềm ẩn nguy cơ phản vệ và nhiễm trùng đe dọa tính mạng. Khi xuất hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào sau khi bị côn trùng cắn, cần nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất để được xử trí đúng và kịp thời.
